İlkokul öğrencilerine “orman” konusunu anlatmak, onların algısını geliştirmek önemli. Çünkü geleceğin vatandaşı, bürokratı, siyasetçisi, hakimi, savcısı, mühendisi vb. olacak bu çocuklara ormanı sevdirmek, ormanın geleceğine sahip çıkmak açısından değer ifade edecektir. Tabii ki çok sayıda çocuğa bunu anlatamayız. Ancak öğretmenlere anlatabiliriz. Bunun sonucunda öğretmenlerin de çocuklara anlatabileceğini düşünebiliriz. Bu çerçevede aşağıdaki ödevi, bir orman sevdalısı olarak, bir görev olarak, ciddiyetle yerine getirmenizi bekliyorum.

 “Yeraltı suyunun beslenmesinde ormanların rolü” konusunu her öğrenci yaz boyunca Trabzon (Ortahisar İlçesi) dışında 10 ilkokul öğretmenine sözlü olarak anlatacak. Anlatımını öğretmenin ismi ile görüntülü kaydedecek. Anlatımının niteliği ile birlikte “Ormancılık Politikası” dersi ara sınavlardan birisinin notu olarak değerlendirilecek. Başarılar dilerim.

Prof.Dr.Cantürk GÜMÜŞ

Yeraltı Suyunun Beslenmesinde Ormanların Rolü

Yağmur yere düştüğünde, bir kısmı kara yüzeyi boyunca akarsulara, nehirlere veya göllere akar, bir kısmı ise toprağı nemlendirir. Bu suyun bir miktarı bitki örtüsü tarafından kullanılır; birazı ise buharlaşarak atmosfere geri döner. Suyun bir bölümü ise toprağa sızar, doymamış bölgeden akar ve altındaki zeminin doygun olduğu hayali bir yüzey olan su tablasına ulaşır. Böylece yeraltı suyu oluşur. Yeraltı suyu yağan yağmur ve eriyen kar sularından beslendiği kadar, sulak alan, göl ve nehirlerden süzülen sulardan da yararlanır. Yeraltı suyu, insanlar tarafından tüketilen tatlı suyun ortalama üçte biri kadardır. Ancak dünyanın bazı bölgelerinde bu oran %100'e ulaşabilmektedir.  

Hemen her gün çevremizde göller, nehirler, buz, kar ve yağmur şeklinde olmak üzere suyu görürüz. Ancak, görünmeyen, toprak içerisinde ve akifer adı verilen alanlarda da çok miktarda su vardır. Her ne kadar gözle göremesek de, bu su, ayaklarımızın altındadır ve halen de hareket etmektedir. Su döngüsünün bir parçası olarak, yeraltı suyu, birçok akarsu ve nehrin oluşumunda ve beslenmesinde önemli katkıda bulunur. Bitkiler ve hayvanlar için nehir ve sulak alan habitatları üzerinde güçlü bir etkiye sahiptir. İnsanlar binlerce yıldır yeraltı suyunu kullanmaktadır. Günümüzde de içme ve sulama suyu olmak üzere önemli oranda bir kullanım yeri vardır. Yeryüzündeki yaşam, tıpkı yüzey sularında olduğu gibi yeraltı sularına da bağlıdır.

Ormanda veya başka bir alanda yetişen ağaçların hem yukarıya, ışığa, güneşe doğru hem de de toprak içerisinde, aşağıda doğru kök büyümesinden bahsedebiliriz. Biz ormancılar, yukarıya doğru olan büyümeye “boy büyümesi” deriz. Odun ihtiyacımızın karşılanmasında bu büyüme çok işimize yarar. Bu nedenle de hesaplamalarımızda, bu büyümeden kaynaklanan odun hacim artımı için de “yıllık artım” ifadesini kullanırız. Kuşkusuz büyüme ya da artım ağaç köklerinin sağlıklı büyümesine bağlıdır. Toprak içerisinde köklerin büyümesi ve gelişmesi, ağacın beslenmesi ve büyümesi için çok önemlidir. Ağaç beslendikçe büyüyecektir.  Ağaç köklerinin topraktaki yolculuğu, toprağın daha nemli olduğu alanlara yönelecektir. Bu nemli alanlar nemliliğini bazen ya da çoğunlukla yeraltı suyuna borçludur. Bazı ağaçlar kısa sürede, bazıları ise yüzlerce yıl içinde kökleri vasıtasıyla yeraltı suyuna ulaşacak ve bu sayede beslenme ve gelişmelerini taçlandıracaklardır. Bu ağaçların ömrü de doğal olarak uzayacaktır. Ağaç öldüğünde ise doğal olarak kökleri de ölecektir. Yeraltı suyuna kadar uzanmakta olan kökler ölünce, zamanla çürüyecek ve yeryüzü ile yeraltı suyu arasında bir hol (delik)  oluşacaktır. Yağış durumunda kar ve yağmur sularının bir kısmı bu delik veya deliklerden süzülerek yeraltı suyuna katılacaktır. Böylece bir taraftan yüzeysel akış ve dolayısıyla erozyon azalacak, diğer taraftan da tatlı su kaynağının beslenmiş olması ile insanlara temiz su sağlanmasına katkı yapılmış olacaktır. Yeraltı suyunun beslenmesinde ölü ağaçların stratejik bir görev üstlenebileceğini görmekte büyük yarar vardır.

Doğal bir orman alanında ağaçların ölmesiyle oluşan bu delikler kapanmaz. Çünkü bu deliklerin kapanmasını ormancıların ölü örtü dedikleri tabaka engeller. Gerçekten de ağaçlardan her yıl ibre, yaprak, dal, tohum, kozalak vb. organik maddeler dökülmektedir. Bu maddeler zamanla çürüyerek humuslu ve ağaç için besleyici bir tabakaya dönüşür. Ancak ölü örtü her yıl toprak üstünde birikmeye devam eder. Bu tabaka suyun alt kademelere geçmesine her zaman izin verir. Deliklerin tıkanmasına yol açacak malzemenin geçmesini engeller. Süzgeç gibi bir görev görür. Bu sürecin işlemesi için yüzlerce yıl gerekir.

Ormanların yeraltı suyunun beslenmesi konusundaki bu işlevini insanoğlunun başka bir şekilde yapma olanağı var mı? Normal bir ormanın yeraltı suyunu bu şekilde beslemesi için en az 300-500 yıl gibi bir sürece ihtiyaç duyulacaktır. Doğal ve yaşlı ormanlarda bu kendiliğinden olur. Bizlerin, çoğumuzun ormanların sağladığı bu olanaktan haberimiz bile yoktur. Bir yerlere birkaç ağaç diktiğimizde, orman kurduğumuzu zannederiz. Oysa bir ormanın oluşumu, kendisinden beklenen bu türden işlevler için yüzlerce yılda gerçekleşebilir.